Afwikkelen defecte uitgangstrafo

Nadat de trafo een aantal dagen in de wasbenzine heeft gelegen is de meeste teer al opgelost of makkelijk te verwijderen. De buitenste lagen papier zijn makkelijk te verwijderen en de wikkelingen van koperdraad zijn nu zichtbaar. Dit zijn de primaire wikkelingen met koperdraad van  0.1 mm diameter.

Close up van de trafo spoel. De 3 soldeerpunten rechts zijn van de primaire kant. De primaire kant bestaat uit 2 spoelen in serie. Zoals je aan de bovenkant kan zien is er eerst een dikker draad aan het soldeerpunt en aan dat dikkere draad wordt vervolgens het dunne koperdraad op gesoldeerd. De dikkere draad wordt afgeschermd met dikker wikkelpapier en daar over heen gewoon de koperdraad wikkelingen. Het dikkere wikkelpapier voorkomt beschadigingen aan het koperdraad.

Het afwikkelen van de spoel doe ik met de hand in mijn wikkelmachine. Ik heb de motor los gekoppeld en trek voorzichtig met de hand aan de koperdraad. Bij het afwikkelen brak het draad een paar keer. Dit was een zwakke plek of misschien zelfs al een breuk.

Na een uurtje of 2 was de spoel helemaal afgewikkeld en stond de teller op 3586. Met 3496 windingen voor de eerste primaire spoel en 90 windingen voor de tweede primaire spoel. De 3496 windingen vind ik beetje een raar getal. Ik vermoed dat het er 3500 zouden moeten zijn. Het wikkelen gebeurde in 1950 met de hand op een vergelijkbare wikkelmachine. Mensen houden nu eenmaal van mooie ronde getallen en daarom kan ik met niet voorstellen dat er 3496 windingen moesten worden gemaakt. Die 4 extra windingen kan het verschil namelijk niet maken. Ik vermoed dat de wikkelaar in de fabriek er een paar vergeten is of heeft gesmokkeld. (of de fout ligt bij mij of mijn teller).

Zie hier het slagveld van het afwikkelen. Een enorme bol koperdraad en restanten van het wikkelpapier.

En een hele berg wikkelpapier

De spoelhouder heb ik eerst weer in de wasbenzine laten een nachtje laten "weken" om de restanten teer te verwijderen. Op de foto zie je het schoon gemaakte resultaat. De primaire kant is nu volledig verwijderd  en de secundaire wikkelingen zijn nu goed zichtbaar . Deze wikkelingen zien er goed uit. Het draad is ook veel dikker draad, namelijk 0.5 mm diameter. De kans is veel kleiner dat hier onderbrekingen inzitten. Ook vermoed ik dat de isolatie laklaag op het koperdraad veel dikker is dan dat van de dunne koperdraad gebruikt voor de primaire kant.

Bovenstaande is een deel van het schema van de BX594A met de uitgangstrafo.  De spoelen S47, S48, S49, S50 en S55 vormen de secundaire kant van de trafo. Ik heb de weerstand van de 5 spoelen proberen te meten en kwam op de volgende waarden: S47 = 0.113 ohm, S48 = 0.650 ohm, S49 = 0.088 ohm, S50 = 0.050 ohm en S55 = 0.035 ohm. Ik heb deze waardes vergeleken met een andere trafo van het zelfde type en vond geen grote verschillen (S47 = 0.113 ohm, S48 = 0.590 ohm, S49 = 0.083 ohm, S50 = 0.043 ohm en S55 = 0.036 ohm). Kortsluiting tussen een wikkeling heb ik nog niet gemeten, alleen breuk of verdunningen.

Demontage van defecte uitgangstrafo

Onderkant van de BX594. De uitgangstrafo met code A3.151.47, bevindt zich in het midden-onder. De primaire kant van de trafo bevatte een draadbreuk. Dit kon simpel met een multi-meter worden vastgesteld. De weerstand had 700 Ohm moeten zijn maar was niet-meetbaar hoog.

Hier zie je deel van het schema van de BX594A met de uitgangstrafo. Hier kan je zien dat de primaire kant uit 2 spoelen bestaat, S45 (700 ohm) en S46 (15 ohm). De secundaire kant bestaat uit 5 spoelen, S47, S48, S49, S50 en S55. Voor de buizenradio's die ik heb gezien is dit wel een van de meest "uitgebreide" uitgangstrafo's. De meeste trafo's hebben veel minder aftakkingen.

Close up van de uitgangstrafo (UGT). De trafo heeft 9 aansluitingen. 2 aansluitingen zitten aan de onderkant en zijn niet zichtbaar op deze foto. De primaire kant heeft 3 aansluitingen en de secundaire kant 6 aansluitingen. Deze trafo is speciaal ontworpen voor deze radio. Ik heb nog geen andere radio type gevonden met exact dezelfde trafo. Een universele vervangingstrafo (zoals bij voedings-trafo's) bestaat ook niet. Deze uitgangstrafo's zijn het zwakke punt van dit type radio. Een 2e BX549A had namelijk ook een zelfde defecte trafo. Er zit niets anders op dan de trafo te verwijderen, uit elkaar te halen en te herwikkelen.

Soldeer de draden los aan de bovenkant van de trafo. Gebruik een soldeerbout van 40W.

Verwijder de schroeven, neem de trafo een beetje uit en soldeer de 2 draden aan de onderkant van de trafo los. De trafo kan nu in zijn geheel worden verwijderd.

De trafo in deze radio zat maar met 3 (in plaats van 4) boutjes vast. Het betreft hier een zogenaamde "E-I-kerntransformator" waarbij het transformatorblik de vorm van de letters E and I heeft. Het bovenste stuk van de transformator (het I stuk) moet worden verwijderd om bij de spoel te komen.

Verwijder als eerste de 2 bouten aan de bovenkant van de trafo. Het vele teer waarmee de trafo is ingesmeerd maakt dit een stuk lastiger. Met een steeksleutel heb ik de moeren verwijderd terwijl ik met een schroevendraaier de kop van de bout tegen hield.

Het bovenste stuk van de transformator zit door alle teer zeer stevig vast. Ik zou hier niet met "geweld" gaan hameren omdat hiermee de trafo beschadigt wordt. Ik heb zelf goede ervaringen met het verhitten van de trafo door een simpele haarföhn. Laat de föhn zo een minuut of 10, op de hoogste stand, tegen de trafo aanblazen. Draai elke paar minuten de trafo rond. Door de warmte wordt de teer zacht (en plakkerig).

Als de trafo goed warm is, zet dan het bovenste I-stuk vast in een bankschroef. Om de trafo niet te beschadigen zet er iets van een dun houtje tussen. Probeer met de hand de trafo los te wrikken. Mocht dit niet lukken sla dan met een hamer (via een stukje hout) voorzichtig tegen de trafo.

voila, het bovenste I-stuk is los 

Nu het I-stuk is verwijderd en de bovenkant een beetje is schoongemaakt, is de transformatorspoel en het transformatorblik duidelijk zichtbaar Helaas zit de transformatorspoel, door de teer, nog zeer stevig vast.

Met wat hulpstukken van kurk (of een ander zacht materiaal) ga ik straks, met behulp van de bankschroef, de spoel los duwen.

De onderste 2 stukken kurk duwen tegen de spoel. Het bovenste stuk kurk duwt tegen het transformatorblik.

Laat de trafo weer goed opwarmen met de haarföhn (minstens 10 minuten, maximale stand). De trafo moet zo warm worden dat je die niet langer dan een paar seconden met de blote hand kan vasthouden.

Zet het geheel in de bankschroef en draai voorzichtig de bankschroef aan. Als alles lukt zie je de spoel langzaam loskomen van het transformatorblik. Het laatste stukje kan je gewoon met de hand doen. 

Voila, de spoel is los van het transformatorblik.

Om de spoel straks makkelijk te kunnen ontleden moeten we zoveel mogelijk van de plakkerige teer verwijderen. Dit doe ik door de spoel in een potje met wasbenzine te stoppen. Teer lost op in was benzine. Was benzine tast (zover ik weet) niet de andere materialen aan in de trafo.

Ik laat dit minstens 24 uur "weken". De meeste teer aan de buitenkant is dan weg en de teer binnen in de spoel is dan zacht zodat het afwikkelen straks makkelijker is.

Wordt vervolgd....